Gaswinning, aardbevingen en de maatschappelijke gevolgen voor de provincie Groningen en haar bewoners: De stand van zaken anno juni 2020.
Het Kennisplatform Leefbaar en Kansrijk Groningen voert jaarlijks een kennisoverzicht uit naar de maatschappelijke impact van de aardbevingen ten gevolge van de gaswinning. In juni 2018 is het eerste kennisoverzicht ‘Maatschappelijke Gevolgen Bodembeweging Groningen’ uitgekomen. Onze eerste kennisoverzicht betrof de onderzoeken tot juni 2018.
De huidige studie is een actualisatie en opvolging van de studie uit 2018. Het kennisoverzicht heeft als doel om een compleet overzicht te geven van de kennisontwikkelingen en geeft een integraal overzicht van de maatschappelijke gevolgen van de gaswinning in Groningen. Daarmee geeft het kennisoverzicht niet alleen aan wat de stand van kennis is, maar ook op welk terrein onderzoek ontbreekt en aangevuld zou moeten worden. Voor dit geactualiseerde overzicht hebben wij gebruik gemaakt van de literatuur die verschenen is na juni 2018 tot en met juli 2019.
Hieronder bespreken wij beknopt de bevindingen van elk hoofdstuk. De hoofdstukken kunnen apart gedownload worden.
1. Bestuur, communicatie en beleid
In dit hoofdstuk leest u over de relevante ontwikkelingen op juridisch en bestuurlijk gebied. Ook komt de communicatie met bewoners uitgebreid aan bod. Onderzoeken en artikelen die in dit hoofdstuk worden behandeld zijn uitgevoerd en geschreven door onder anderen Bakema et al. (2018), van de Bunt (2019), Schmidt et al. (2018) en onderzoekers van Gronings Perspectief. Verder worden ook de zogeheten Critical Reviews besproken (Derksen & Gebben, 2018, 2019).
Bevindingen
Een belangrijke bevinding is dat diverse onderzoeksteams concluderen dat de Rijksoverheid een institutionele crisis heeft veroorzaakt. Een institutionele crisis wordt gedefinieerd als een beleidssector die te maken heeft met een relatief sterke achteruitgang in legitimiteit die zich blijft voortzetten. Daarnaast lijkt het ingrijpen van de overheid de gaswinningsproblematiek eerder te hebben verslechterd dan te hebben verbeterd. Het systeem dat is opgetuigd binnen het kader van schadeherstel en versterking wordt steeds complexer en het vraagt veel van bewoners om de ontwikkelingen bij te blijven houden. De communicatie met bewoners over regelingen en beleid is soms tegenstrijdig en vaak onduidelijk.
2. Beleving van veiligheid, vertrouwen, schade en versterking
Dit hoofdstuk gaat dieper in op de invloed van de aardbevingen op het gevoel van (on)veiligheid bij bewoners en geeft de ervaringen weer met schadeafhandeling en de versterkingsoperatie. Verder wordt ook besproken wat de gaswinningsproblematiek betekent voor het vertrouwen van bewoners in instanties en de impact van de versterkingsopgave op de sociale cohesie in wijken en dorpen. Onderzoeken en artikelen die worden gebruikt in dit hoofdstuk zijn onder anderen uitgevoerd en geschreven door de Commissie Bijzondere Situaties (2018), Elshof et al. (2018), de Onafhankelijke Raadsman (2019) en onderzoekers verbonden aan Gronings Perspectief.
Bevindingen
Een belangrijke bevinding is dat het vertrouwen van bewoners in de verschillende instanties verder afneemt. Gevoelens van onveiligheid, maar ook machteloosheid, verontwaardiging, boosheid en teleurstelling zijn sterker bij mensen met schade (en vooral ook meervoudige schade) aan de woning. Diverse onderzoeken signaleren dat dergelijke gevoelens meer dan voorheen voor komen. Een groot deel van de bewoners maakt zich zorgen over de toekomst en zit al jarenlang vast in een onwenselijke situatie: hun leven zit ‘op slot.’ Daarnaast vormen de ongelijkheid en jaloezie die gepaard kunnen gaan met de afhandeling van schade en versterking een gevaar voor de sociale cohesie binnen dorpen en de regio als geheel. Dit alles werkt persoonlijk en maatschappelijk ontwrichtend.
3. Woningmarkt en economische ontwikkelingen
Dit hoofdstuk gaat in op de recente economische ontwikkelingen in Groningen op het gebied van de huizenmarkt en werkgelegenheid. De hier besproken onderzoeken en artikelen zijn onder anderen uitgevoerd en geschreven door Alsem et al. (2018), Boumeester & Lamain (2018) en Posthumus et al. (2018, 2019). Veel van deze publicaties bestaan uit, of zijn gebaseerd op, rapporten en cijfers van de Rijksoverheid, het Centraal Bureau voor de Statistiek en de Eigen Huis Marktindicator.
Bevindingen
Een belangrijk inzicht van dit hoofdstuk is dat de Groningse woningmarkt weer enigszins aantrekt na een lange periode van stagnering. De prijzen van koopwoningen stijgen en woningen worden sneller verkocht. Volgens de onderzoekers zou het goed kunnen dat deze ontwikkelingen voornamelijk worden veroorzaakt door de krapte die nationaal op de woningmarkt speelt. De economische ontwikkeling in Groningen blijkt lastiger in beeld te brengen – veel projecten moeten nog worden geëvalueerd. Wel lijkt er een tekort aan personeel te ontstaan in enkele sectoren. Opvallend afwezig in economisch onderzoek is het Groningse huishouden - er is geen onderzoek gedaan naar de gevolgen van de bodembeweging en versterkingsopgave op de portemonnee van bewoners.
4. Leefomgeving en leefbaarheid
In dit hoofdstuk leest u over de leefbaarheid van de regio. Leefbaarheid heeft te maken met de kwaliteitskenmerken van een regio, wijk of dorp zoals die wordt ervaren door bewoners. Onderzoeken en artikelen zijn onder anderen uitgevoerd en geschreven door Jansen (2019), Meerstra-de Haan et al. (2019) en Ubels (2019a, 2019b).
Bevindingen
In dit hoofdstuk wordt duidelijk dat de leefbaarheid van het gebied lager wordt beoordeeld dan in voorgaande jaren. Er wordt nu veel gevraagd van bewonersinitiatieven om het gebied leefbaar te houden. De overheid zou hier een prominentere rol kunnen spelen op het gebied van coördinatie en ondersteuning. De leefbaarheid staat, naast de aardbevingen, ook door krimp onder hoge druk.
5. Cultuur, identiteit en imago
In dit hoofdstuk worden de kennisontwikkelingen op het gebied van (schade aan) erfgoed, identiteitsvorming en het Groninger imago besproken. Onderzoeken en artikelen zijn onder anderen uitgevoerd en geschreven door Meinders (2019) en de NCG (2019). Ook de Critical Reviews komen hier weer aan de orde.
Bevindingen
Een belangrijk inzicht in dit hoofdstuk is dat Groningers zich sterk verbonden voelen met hun regio. Cultureel erfgoed speelt daarbij een belangrijke rol. Kennis over dit erfgoed en hoe dit het beste behouden kan worden is verspreid onder verschillende experts en inwoners en blijkt lastig samen te brengen. Het Groninger Erfgoedprogramma is een programma dat hier aan werkt. Het imago dat Groningen als provincie heeft in de rest van Nederland heeft wel een deuk opgelopen. Het aantal mensen dat Groningen met gezelligheid associeert is drastisch afgenomen en sommige toeristen geven aan niet terug te komen naar Groningen wegens de gaswinningsproblematiek.
6. Gezondheid en welzijn
Dit hoofdstuk geeft de nieuwste inzichten op het gebied van de impact van de gaswinning en de aardbevingen op gezondheid en welzijn weer, waarbij ook de recent uitgevoerde onderzoeken naar de gevolgen voor kinderen aan bod komen. Onderzoeken en artikelen besproken in dit hoofdstuk zijn onder anderen uitgevoerd door Zijlstra et al. (2019), van Vreeswijk (2019) en Gronings Perspectief (Postmes et al., 2019; Stroebe et al., 2019a).
Bevindingen
De groep mensen met gezondheidsklachten als gevolg van stress en zorgen lijkt groter te worden. Mensen met meervoudige schade aan hun huizen hebben hier vaker last van. Ook mensen wiens huis beschadigd is, maar ergens wonen waar relatief weinig of geen verdere schade voorkomt, en mensen die zich eenzaam voelen zijn mogelijk gevoeliger voor deze gezondheidsproblemen. Kinderen blijven ook niet ongedeerd. Uit onderzoek blijkt dat kinderen dezelfde klachten kunnen hebben als volwassenen of zelfs symptomen van depressie vertonen.